Centrum Archiwistyki Społecznej (CAS) zaprasza na VI Kongres Archiwów Społecznych, który w 2025 roku odbędzie się pod hasłem „Historia, która włącza”.
Wydarzenie to jest największym i najważniejszym świętem oraz przestrzenią sieciującą archiwistów i archiwistki społeczne w Polsce, organizowanym przez CAS od 2021 roku (wcześniej, od 2015 roku, przez Fundację Ośrodka KARTA).
Kongres potrwa trzy dni, od 24 do 26 października 2025 roku (piątek–niedziela). Uczestnictwo możliwe jest zarówno stacjonarnie w Terminalu Kultury Gocław w Warszawie (ul. Jana Nowaka-Jeziorańskiego 24), jak i online na platformie kongres.cas.org.pl. Rejestracja uczestników i uczestniczek trwa, przy czym dla udziału stacjonarnego kończy się 30 września 2025 roku, a dla online 22 października 2025 roku.
Rejestracja jest dostępna na platformie kongres.cas.org.pl.
Temat przewodni: Włączanie Różnych Głosów
Głównym celem Kongresu jest integracja archiwistów i archiwistek społecznych oraz włączanie różnych głosów i perspektyw we wspólne opowiadanie o przeszłości. Dzięki działaniom archiwistów z całej Polski, coraz głośniej wybrzmiewają opowieści społeczności lokalnych, grup zawodowych oraz mniejszościowych. Wydarzenie jest skierowane do osób zajmujących się dokumentowaniem historii oddolnej, pracujących w edukacji, animacji kultury, projektach artystycznych, a także do wszystkich pasjonatów opowiadania o przeszłości.
W programie Kongresu znajdują się inspirujące prezentacje projektów, angażujące warsztaty, spotkania edukacyjne, spacery tematyczne oraz wydarzenia artystyczne.
Główne punkty programu Kongresu odbywające się w sali głównej oraz wybrane warsztaty będą tłumaczone na Polski Język Migowy .
Program
Dzień 1: Odkrywanie Pragi (24 października 2025)
Pierwszy dzień Kongresu poświęcony jest wydarzeniom towarzyszącym, organizowanym we współpracy z Muzeum Warszawskiej Pragi – oddziałem Muzeum Warszawy. Program skupia się na Pradze Północ i Grochowie.
W godzinach 12:00–13:30 można wziąć udział w jednym z pięciu tematycznych spacerów (z obowiązkowymi zapisami):
- „Praga – wciąż od nowa? Historia i teraźniejszość w pigułce” – spojrzenie na dzieje dzielnicy z szerszej perspektywy, analizując powracające wątki i współczesne procesy.
- „Praga aktywistyczna” – o inicjatywach oddolnych i organizacjach społecznych, które kształtują opowieść o Pradze.
- „Praga żydowska i wielokulturowa” – opowieść o wielogłosowej tożsamości Pragi, przerwanej przez wojnę, z wizytą m.in. we wnętrzach dawnej modlitewni w Muzeum Pragi.
- „Kamionek i Grochów – tożsamości robotnicze i przemysłowe” – trasa śladem dawnych fabryk i budownictwa robotniczego, zaczynająca się przed Teatrem Powszechnym
- „Tęczowa Praga – spacer z QueerMuzeum” – zwiedzanie miejsc związanych z historią społeczności LGBT+ na Pradze, w tym pl. Wileńskiego, ul. Targowej i Parku Skaryszewskiego, z rozmowami o życiu Mirona Białoszewskiego i Jerzego Andrzejewskiego.
Popołudniowe wydarzenia towarzyszące (15:00–17:30) obejmują wizyty studyjne, spacery i spotkania:
- Spotkanie z Praskimi Babkami w Muzeum Warszawskiej Pragi, poświęcone działaniom kolektywu łączącego lokalne artystki i aktywistki, w tym współpracę z Warsaw Foodsharing.
- Wizyta studyjna w Centrum Wielokulturowym (ul. Jagiellońska 54), które pracuje nad otwartością społeczności Pragi na grupy mniejszościowe, oraz warsztaty tworzenia pieczątek inspirowanych tradycyjnymi irańskimi wzorami dekoracyjnymi.
- Wizyta na Nowym Bazarze Różyckiego i w Fundacji Zmiana – poznanie historii najstarszego targowiska w Warszawie, rozmowa z prezeską fundacji, a także warsztaty techniki termotransferu w Muzeum Warszawskiej Pragi, podczas których powstaną kolaże na tkaninie nawiązujące do klimatu bazaru.
- Premiera instalacji dźwiękowej „Głosy Grochowa” na Bazarze Szembeka, stworzonej w ramach warsztatów łączących historię mówioną i sound studies. Instalacja gromadzi nagrania wywiadów z osobami z Grochowa posługującymi się językami mniejszościowymi (romani, ukraiński, rosyjski, hindi, wietnamski).
- Spacer „Praskie historie osobiste z lokalnym rzemiosłem w tle” prowadzony przez Vlada Turkevycha, skupiający się na historii sąsiadów z ul. Ząbkowskiej i postaci jubilera Zbigniewa Marciniaka.
- Wizyta studyjna w Centrum Sztuki Włączającej / Teatrze 21, gdzie omówiony zostanie model pracy Autoteatru i kulisy spektaklu „Rewolucja, której nie było”.
Dzień 2: sobota, 25 października 2025 r.
Miejsce: Terminal Kultury Gocław
- 09:00 – 10:00
Rejestracja i kawa
- 10:00 – 11:00
Oficjalne otwarcie VI Kongresu Archiwów Społecznych
- 11:00 – 12:30
Prezentacje projektów oraz sesja pytań i odpowiedzi
- Międzykulturowy projekt murali „Cichy Memoriał – Grybowska Saga”
Projekt realizowany z Arkadiuszem Andrejkowem na bazie materiałów Społecznego Archiwum Grybowa, tworzący murale i deskale przedstawiające bohaterów lokalnej historii, w tym Żydów grybowskich i Łemków wysiedlonych w Akcji „Wisła”.
- Archiwum Defaworyzowanych
Projekt gromadzący historie osób jąkających się i z giełkotem (mowa bezładna), promujący język oparty na szacunku i przeciwdziałający stygmatyzacji.
- Tak tu się budowało
Opowieści mieszkańców Bielska-Białej, dzielnica Obszary.
- W Nowej Zelandii zaczyna się dzień
Audioserial opowiadający o losach 733 polskich dzieci deportowanych przez Sowietów, które trafiły do Nowej Zelandii, oparty na nagraniach historii mówionej.
- Wystawa (W)czasowa
Wystawa o wczasach pracowniczych przedsiębiorstwa „Ursus”, na bazie archiwum społecznego.
- Tożsamość Głuchej Warszawy – wędrówka przez nieznaną historię Głuchych
Cykliczny projekt odkrywający nieznaną historię środowiska Głuchych w Warszawie, oparty na zbiorach Instytutu Historii Głuchych „Surdus Historicus”.
- Prawobrzeżni
Autorski projekt Muzeum Warszawskiej Pragi poświęcony zapomnianym postaciom, rodzinom i środowiskom związanym z prawobrzeżnymi dzielnicami, mający na celu zrównoważenie bazy varsavianistycznej i zwiększenie reprezentacji kobiet.
- Sesja pytań i odpowiedzi
- 12:30 – 13:30 Przerwa obiadowa
Część edukacyjna (Warsztaty, Wykłady, Prezentacje – obowiązują zapisy)
- 13:30 – 15:30
- „Utrwalona nieobecność” – Queerowe archiwa (Wykład) – Piotr Laskowski
Dyskusja o wyzwaniach metodologicznych w badaniu queerstorii i znaczeniu queerowych archiwów społecznych.
- Nie tylko „Rambo”. Dlaczego warto wracać do kaset VHS? (Prezentacja) – Kornel Nocoń
Prezentacja o digitalizacji, przechowywaniu i współczesnym wykorzystaniu kaset VHS, które spopularyzowały prywatne nagrania rodzinne.
- Brakujący rozdział. Jak wspierać opowieści, których nie słychać? (Warsztaty) – Agata Sztorc-Gromaszek, Krystian Kamiński
Warsztaty refleksji nad rolą sojusznictwa i reprezentacji w pracy z grupami wykluczonymi, w tym osobami g/Głuchymi, niewidomymi, autystycznymi.
- Historie przycięte. Warsztaty z tworzenia zinów (Warsztaty) – Marta Przybyło, Ludomir Franczak
Wykorzystanie zinów do opowiadania niesłyszanych historii mniejszościowych i herstorii.
- Pamięć zmysłów (Warsztaty) – Monika Matusiak-Kondefer
Praktyki zmysłowe (słuchanie, wąchanie, smakowanie) jako sposób na przywołanie wspomnień i „uruchomienie społeczności”.
- 13:30 – 15:00
- Lekcja Polskiego Języka Migowego i Kultury g/Głuchych (Prezentacja) – Małgorzata Mickiewicz, Natalia Świniarska
Przedstawienie historii PJM i kultury g/Głuchych, nauka podstawowych znaków.
- Ja w archiwum. Jak radzić sobie z historiami, które poznaję? (Warsztaty) – Małgorzata Wosińska
Warsztaty psychotraumatologiczne, skupione na dbaniu o siebie w pracy z trudnymi historiami (omówienie pojęć: flashback, trigger, dysocjacja).
- Pokoleniowość w archiwach (Warsztaty) – Aleksandra Zimoch, Magdalena Romanowska, Katarzyna Krzyżanowska
Dyskusja o różnicach i potencjale współdziałania międzypokoleniowego, w kontekście cyfryzacji i starzenia się społeczeństwa.
- Etnograficzne mapy bliskich terytoriów – historie, które łączą (Webinar) – Anna Bińka
Działanie online. O wykorzystaniu map etnograficznych do integracji różnych grup w lokalnych społecznościach.
- Storytelling w archiwum społecznym (Webinar) – Beata Frankowska
Działanie online. O wzmacnianiu różnorodnych głosów i oddawaniu przestrzeni grupom mniejszościowym/marginalizowanym.
- Mamy historię w domu! Obrazy świata w filmach z domowych kamer (Webinar) – Iga Łapińska
Działanie online. O wykorzystaniu amatorskich filmów typu home movies i VHS do opowiadania nowych historii.
- 15:30 – 16:00 Przerwa kawowa
- 16:00 – 17:00
- Spotkanie z Ambasadorami Archiwistyki Społecznej
– Justyna Makarewicz, Agnieszka Wargowska-Dudek, Mariusz Bieciuk, Joanna Michałowska (prowadzenie)
- Spotkanie z Ambasadorami Archiwistyki Społecznej
Tematem jest wspieranie i sieciowanie archiwów, w tym programy dotacyjne dla młodych archiwów.
- 19:00 – 21:00
„Moje ręce krzyczą” – spektakl Olsztyńskiego Teatru Głuchych i spotkanie
Performans g/Głuchych, wykonywany w Polskim Języku Migowym z tłumaczeniem na żywo na foniczny język polski. Spektakl porusza problemy funkcjonowania osób g/Głuchych w świecie z dźwiękiem. Spektakl biletowany.
Dzień 3: niedziela, 26 października 2025 r.
Miejsce: Terminal Kultury Gocław
- 9:00 – 11:00
„Otwarte archiwa, otwarte rozmowy. Wymiana doświadczeń, pomysły, współdziałanie” (spotkanie sieciujące) – Ola Chodasz (facylitatorka)
Spotkanie w formule Open Space Technology, sprzyjającej swobodnym dyskusjom i poszukiwaniu rozwiązań dla archiwów społecznych.
- 11:00 – 11:30 Przerwa kawowa
- 11:30 – 13:00
Prezentacje projektów oraz sesja pytań i odpowiedzi
- Dawno temu w Glutendorfie — spektakl Teatru Ludowego na Głównej w Poznaniu
Projekt teatralny angażujący lokalną społeczność, bazujący na Archiwum Dzielnicy Główna.
- LES*ŚRODY. Cykl spotkań w QueerMuzeum
Współorganizowane z Lesbijskim* Archiwum Wirtualnym. Celem jest budowanie lesbijskiej* społeczności i wzmacnianie poczucia dumy nieheteronormatywnych kobiet.
- Miłość zapisana atramentem, czyli całe Piekary przepisują listy Pawła do Marii
Społeczna akcja przepisania listów zamordowanego w Katyniu oficera, angażująca mieszkańców w różnym wieku.
- Osiedlowa Krowa. (Służew)ieckie historie
Projekt międzypokoleniowy w Mokotowie, wykorzystujący mobilny obiekt (Osiedlową Krowę) do zbierania wspomnień sąsiadów.
- Shifters – biografie zwierząt odnalezione w archiwach
Projekt łączący sztukę i badania postantropocentryczne, analizujący miejsce historii zwierząt w archiwaliach dotyczących wojen.
- Przepisy na gościnność
Projekt upamiętniający postawę solidarności i gościnności kobiet, angażujący mieszkańców oraz nowych sąsiadów z Ukrainy i Białorusi.
- Nasze dziedzictwo – kroniki szczuczyńskich Szkół Powszechnych z okresu międzywojennego
Opublikowanie i udostępnienie kronik szkół polskiej i żydowskiej w Szczuczynie.
- Sesja pytań i odpowiedzi
- 13:00 – 14:00 Przerwa obiadowa
Część edukacyjna (Warsztaty, Wykłady, Rozmowy – obowiązują zapisy)
- 14:00 – 16:00
- Historie z perspektywy zwierząt (Rozmowa) -Paulina Bolinowska, Iwo Kondefer, Adriana Kapała
O odkrywaniu historii nie-ludzkich poprzez pracę z archiwami (np. Psie Archiwum Społeczne) i łączeniu działań archiwistycznych z ochroną przyrody.
- Jak zabezpieczać ślady działalności archiwum w internecie? (Prezentacja) – Marcin Wilkowski
Metody archiwizacji zasobów internetowych i mediów społecznościowych.
- Brakujący rozdział. Jak wspierać opowieści, których nie słychać? (Warsztaty – powtórzenie) – Agata Sztorc-Gromaszek, Krystian Kamiński
Warsztaty refleksji nad sojusznictwem i wspieraniem historii osób g/Głuchych, niewidomych, autystycznych.
- Historie przycięte. Warsztaty z tworzenia zinów (Warsztaty – powtórzenie) – Marta Przybyło, Ludomir Franczak
Wykorzystanie zinów do opowiadania niesłyszanych historii mniejszościowych.
- Pamięć zmysłów (Warsztaty – powtórzenie) – Monika Matusiak-Kondefer
Praktyki zmysłowe w pracy z pamięcią i społecznością.
- 14:00 – 15:30
- Lekcja Polskiego Języka Migowego i Kultury g/Głuchych (Prezentacja – powtórzenie) – Małgorzata Mickiewicz, Natalia Świniarska
Historia PJM, kultura g/Głuchych i nauka podstawowych znaków migowych.
- Etnograficzne mapy bliskich terytoriów – historie, które łączą (Webinar – powtórzenie) – Anna Bińka
Działanie online. O mapach etnograficznych i integracji lokalnych społeczności.
- Storytelling w archiwum społecznym (Webinar – powtórzenie) – Beata Frankowska
Działanie online. O wzmacnianiu grup mniejszościowych/marginalizowanych poprzez storytelling.
- Mamy historię w domu! Obrazy świata w filmach z domowych kamer (Webinar – powtórzenie) – Iga Łapińska
Działanie online. O wykorzystaniu filmów domowych do opowiadania nowych historii.
Partnerem i organizatorem wydarzeń towarzyszących jest Muzeum Warszawskiej Pragi – oddział Muzeum Warszawy.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji ze strony internetowej: cas.org.pl