18 września br. przedstawiciele środowiska osób z niepełnosprawnościami przekazali na ręce dyrektor Biura Dialogu i Inicjatyw Obywatelskich Kancelarii Prezydenta – pani Grażyny Wereszczyńskiej, list do Pana Prezydenta Andrzeja Dudy
dotyczący realizacji w Polsce Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami. List podpisany jest przez 130 organizacji pozarządowych działających na rzecz ponad miliona osób z różnymi niepełnosprawnościami, a także przez ich członków oraz przedstawicieli nauki.
Przekazanie listu było okazją do spotkania i zaprezentowania postulatów wynikających ze Społecznego Raportu Alternatywnego z realizacji Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, opracowanego przez szerokie grono ekspertów świata nauki oraz organizacji pozarządowych. Przedstawiciele sygnatariuszy listu przedstawili dyrektor Grażynie Wereszczyńskiej oraz pani Joannie Kamińskiej, ekspertce ds. osób z niepełnosprawnościami w Kancelarii Prezydenta, aktualne problemy związane z wdrożeniem przez Polskę Konwencji i wyzwań polityki społecznej w tym zakresie. Przypomnieli także o braku ratyfikacji przez Polskę Protokołu Dodatkowego do Konwencji i potrzebie odejścia od Oświadczenia Rządowego w sprawie mocy obowiązywania Konwencji.
Jak zadeklarowała dyrektor Grażyna Wereszczyńska, spotkanie to było początkiem dalszej współpracy na rzecz obywateli z niepełnosprawnościami i ich otoczenia.
Treść listu:
Szanowny Panie Prezydencie,
Jako przedstawiciele środowiska osób z niepełnosprawnościami i środowiska naukowego pragniemy pogratulować Panu wyboru na najwyższy urząd Rzeczypospolitej Polskiej i życzyć wytrwałości w realizacji konstytucyjnych zadań.
Doceniając podjęcie przez Pana Prezydenta dialogu ze środowiskiem osób z niepełnosprawnościami poprzez list z dnia 5 maja 2015 roku, sami również chcielibyśmy złożyć deklarację współpracy.
Wobec przypadającej 6 września trzeciej rocznicy ratyfikacji Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, pragniemy podkreślić wagę i potrzebę efektywnego wdrażania jej postanowień. Konwencja nakłada na Państwo obowiązek zapewnienia osobom z każdą niepełnosprawnością dostępności wszystkich aspektów życia – między innymi w zakresie zatrudnienia, edukacji, kultury, transportu, wymiaru sprawiedliwości, a także dostępności architektonicznej, informacyjnej oraz w komunikowaniu się
– z uwzględnieniem uniwersalnego projektowania. W związku z powyższym, chcemy zwrócić uwagę Pana Prezydenta na kilka kwestii wymagających pilnych i skoordynowanych działań władzy publicznej (we współpracy z przedstawicielami środowiska osób z niepełnosprawnościami), w tym podejmowanie inicjatyw ustawodawczych.
Czytając Pana list skierowany do osób z niepełnosprawnościami, z radością przyjęliśmy, że dostrzega Pan, jak ważnym aspektem dla osób z niepełnosprawnościami jest „równoprawny dostęp do sfery zatrudnienia”. Uznajemy to stanowisko jako deklarację Pana Prezydenta do wdrożenia art. 27 Konwencji, który wskazuje, że każda osoba z niepełnosprawnością ma prawo do pracy w otwartym środowisku. Należy zatem prowadzić politykę państwa tak, aby w pierwszej kolejności stworzyć każdej osobie z niepełnosprawnością szansę na zatrudnienie na otwartym rynku pracy. Istnieje niewielka grupa osób, które z uwagi na wieloraką lub niezwykle utrudniającą funkcjonowanie niepełnosprawność lepiej realizują swoją aktywność zawodową na chronionym rynku pracy i te osoby wymagają największego wsparcia w tej formie zatrudnienia. Jednakże w dobie osiągnięć medycyny, techniki i procesów rehabilitacji oraz zmian w podejściu do niepełnosprawności większość osób z niepełnosprawnościami przy odpowiednim wsparciu jest w stanie pracować na otwartym rynku pracy. Z tego względu, jak najbardziej wskazane jest stymulowanie i wspieranie procesów sprzyjających przechodzeniu osób z niepełnosprawnościami z chronionego na otwarty rynek pracy, który powinien z czasem stać się dominującą formą zatrudnienia tych osób.
W tym kontekście prosimy Pana Prezydenta o ponowne przeanalizowanie poglądu – wyrażonego w odpowiedzi na pytania portalu niepelnosprawni.pl – że jest Pan przeciwko utrzymaniu obecnej tendencji przechodzenia pracowników z niepełnosprawnościami z chronionego na otwarty rynek pracy, bardziej opowiadając się za równowagą.
Istnieje potrzeba wspólnego wypracowania strategii polityki społecznej wobec osób z niepełnosprawnościami (celów, obszarów, instrumentów, kryteriów wsparcia itd.), a w ślad za tym systemu orzecznictwa. Polityka ta nie może, jak to ma miejsce w świetle obecnie obowiązujących regulacji prawnych, koncentrować się na dysfunkcjach, deficytach i podkreślaniu, do czego osoba z niepełnosprawnością nie jest zdolna. Zgodnie z konwencyjną definicją niepełnosprawności, polityka ta powinna określać, w jaki sposób można i należy wesprzeć osobę z niepełnosprawnością w korzystaniu przez nią ze wszystkich wolności i praw człowieka na równych zasadach z innymi. Niezależne i aktywne życie osób z niepełnosprawnościami oznacza konieczność zmiany systemu wsparcia, uwzględniającego zróżnicowane i elastyczne rozwiązania, które nie będą skazywały osoby niepełnosprawnej na całkowitą zależność od członków swojej rodziny lub na pobyt w domu pomocy społecznej. Zmiana ta zapewniłaby także zdecydowanie bardziej godne życie osobom wspierającym osoby z niepełnosprawnościami, których trudną sytuację Pan Prezydent także zauważa (w miejsce słowa „opiekun” postulujemy korzystanie z określenia „osoba wspierająca”).
Bardzo trafnie zauważył Pan Prezydent w swoim liście potrzebę prowadzenia godnego życia oraz możliwość osobistego rozwoju osób z niepełnosprawnościami. Dla wielu z nich sposobem do osiągnięcia tego jest proces deinstytucjonalizacji. Polega on na powstawaniu oraz rozwoju alternatywnych wobec domów pomocy społecznej form mieszkalnictwa (mieszkania wspomagane, rodzinne domy pomocy) oraz wsparcia osób z niepełnosprawnościami w ich środowisku lokalnym, między innymi przez rozwój usług asystentów osobistych. Takie formy wsparcia istnieją, jednak nie w postaci rozwiązań systemowych, a głównie jako rozwiązania wypracowane i realizowane przez organizacje pozarządowe, co nie zapewnia ciągłości, systematyczności, kompleksowości i co za tym idzie – skuteczności wsparcia.
Ważną kwestią jest zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia systemem wspieranego podejmowania decyzji przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną. Taka zmiana nastąpiła w większości państw europejskich. Przyjęte przez nie regulacje pozwalają indywidualnie dostosować rozwiązania do możliwości każdej osoby i ukształtować zakres wsparcia z poszanowaniem woli osoby zainteresowanej w jak największym stopniu. Stanowisko organizacji międzynarodowych, a także Komitetu ONZ do spraw praw osób z niepełnosprawnościami jest w tej sprawie jednoznaczne
– ubezwłasnowolnienie narusza prawa człowieka i wyklucza z życia społecznego.
Znając stanowisko Pana Prezydenta na temat znaczenia rodziny w życiu każdego człowieka, chcielibyśmy zwrócić uwagę na fakt, że aktualnie polskie prawo uniemożliwia części osób z niepełnosprawnościami jej założenie. Nasze środowisko od dawna postuluje zmiany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym mające na celu zniesienie zakazu zawierania małżeństw przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną.
Obszerną listę zidentyfikowanych przez nasze środowisko problemów dotyczących wykluczenia i dyskryminacji osób z niepełnosprawnościami zawiera Społeczny Raport Alternatywny z realizacji Konwencji w Polsce, który wraz z kluczowymi postulatami pozwalamy sobie złożyć na ręce Pana Prezydenta. Stanowi on rezultat trwającej kilkanaście miesięcy pracy ponad 200 osób, które uczestniczyły w różnych etapach jego tworzenia. W proces powstawania Raportu zaangażowanych było kilkadziesiąt organizacji osób z niepełnosprawnościami i działających na ich rzecz, w tym największe i najbardziej reprezentatywne organizacje o zasięgu ogólnopolskim.
Szanowny Panie Prezydencie,
W swoich wystąpieniach podkreślał Pan nieodzowność nowego otwarcia w polityce społecznej, zauważenia głosu osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin. Jako przedstawiciele środowiska osób z niepełnosprawnościami i środowiska naukowego bardzo liczymy na inicjatywę Pana Prezydenta. Jesteśmy gotowi włączyć się w każde przedsięwzięcie zmierzające ku wdrożeniu nowoczesnej polityki w tym obszarze.
Chcielibyśmy poznać dokładniej Pana plany w odniesieniu do poruszanej tematyki. Jeśli byłby Pan Prezydent otwarty na spotkanie z przedstawicielami środowiska osób z niepełnosprawnościami, chętnie wzięlibyśmy w nim udział.
Z wyrazami szacunku oraz wielką nadzieją, że zapowiadana przez Pana Prezydenta Dobra Zmiana obejmie również problematykę istotną dla osób ze wszystkimi rodzajami niepełnosprawności
Grzegorz Kozłowski, Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym w imieniu własnym oraz następujących osób i organizacji:
- Barbara Abramowska, Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
- Maciej Augustyniak, Fundacja Polska bez Barier
- Katarzyna Azjan, Stowarzyszenie „Niepełnosprawność – Jeden Front”
- Łukasz Banaszak, ekspert Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych w Europejskim Forum Osób Niepełnosprawnych
- Dr Joanna Bartnicka, Pełnomocnik Dziekana Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej ds. osób niepełnosprawnych.
- Andrzej Bauman, Polskie Stowarzyszenie Diabetyków
- Regina Bisikiewicz, Polski Instytut Otwartego Dialogu
- Katarzyna Bogacka, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Biuro ds. Zdrowia i Osób z Niepełnosprawnością
- Magdalena Bojarska, Fundacja Pomocy Młodzieży i Dzieciom Niepełnosprawnym „Hej, Koniku”
- Jerzy Borowiec, Pełnomocnik Rektora Politechniki Wrocławskiej ds. Osób Niepełnosprawnych
- Ewa Brożek, Fundacja Parent Project Muscular Dystrophy
- Bolesław Bryński, Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych i Ich Przyjaciół „Trwać w Nadziei”
- Dr Marzena Buchnat, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Pedagogiki Specjalnej
- Prof. dr hab. Iwona Chrzanowska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- Dr hab. med. Andrzej Cechnicki, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Collegium Medicum, Katedra Psychiatrii, Zakład Psychiatrii Środowiskowej; Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Psychiatrii i Opieki Środowiskowej
- Mariusz Cyrulewski, Uniwersytet Szczeciński, Zakład Strategii i Bezpieczeństwa Europejskiego
- Dr hab. Beata Cytowska, Uniwersytet Wrocławski, Instytut Pedagogiki, Zakład Edukacji Osób z Niepełnosprawnością
- Dominik Czerkawski, Stowarzyszenie Studentów z Niepełnosprawnościami Politechniki Poznańskiej „Nieprzeciętni”
- Joanna Czopek, Stowarzyszenie Na Rzecz Osób Niepełnosprawnych „SZANSA”
- Anna Maria Dukat, Business Centre Club
- Roman Durda, Pełnomocnik Rektora ds. Studentów Niepełnosprawnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
- Ryszard Dziewa, Fundacja „Świat według Ludwika Braille’a”
- Rafał Dziurla, Polska Unia Zatrudnienia Wspomaganego
- Dr Ilona Fajfer-Kruczek, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Zakład Pedagogiki Specjalnej w Cieszynie
- Anna Florek, Fundacja CZAS DZIECIŃSTWA
- Prof. dr hab. Zenon Gajdzica, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Zakład Pedagogiki Specjalnej w Cieszynie
- Agata Gawska, Fundacja Aktywizacja; Sieć Pozarządowych Instytucji Rynku Pracy
- Dr hab. Barbara Gąciarz, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Humanistyczny
- Dr Zbigniew Głąb, Stowarzyszenie Projektowo Badawcze „Instytut Działań Społecznych”
- Anna Góral, Stowarzyszenie Inicjatyw Kobiecych
- Anna Grabowska, Fundacji „Promyk Słońca”
- Elżbieta Graf, Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną „Kamienna Tęcza”
- Paweł Gwóźdź, Komisja Dialogu Obywatelskiego ds. Wdrażania Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych przy Urzędzie Miasta Łodzi
- Agnieszka Haremska, Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Autyzmem ProFUTURO
- Dominika Hoft, Zrzeszenie Studentów Niepełnosprawnych Uniwersytetu Adama Mickiewicza „Ad Astra”
- Hanna Hybicka, Polskie Towarzystwo Stomijne POL-ILKO
- Małgorzata Jarosz-Jarszewska, Fundacja Polskich Kawalerów Maltańskich w Warszawie POMOC MALTAŃSKA
- Alina Kaszkiel-Suska, Fundacja Oparcia Społecznego Aleksandry „FOSA”
- Beata Kazimierczak, Stowarzyszenie na rzecz Propagowania Wspomagających Sposobów Porozumiewania się „Mówić bez Słów”
- Grażyna Kierstan-Weiss, Wielkopolski Związek Inwalidów Narządu Ruchu
- Lidia Klaro-Celej, Warszawskie Forum Inicjatyw na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną; doradca metodyczny m. st. Warszawy w zakresie kształcenia specjalnego
- Dr Krzysztof Koman, Fundacja Pomocy Ludziom Niepełnosprawnym
- Dr hab. Danuta Kopeć, Uniwersytet Adama Mickiewicz w Poznaniu
- Prof. dr hab. Aniela Korzon, Dolnośląska Szkoła Wyższa, Polski Komitet Audiofonologii
- Krzysztof Kotyniewicz, Fundacja Opatrzność
- Dr hab. Beata Kowalska, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Instytut Socjologii
- Dr Joanna Kowalska, Uniwersytet Warszawski
- Maciej Kowalski, Spółdzielnia Socjalna FADO
- Piotr Kowalski, Fundacja Sudsidium
- Jolanta Kramarz, Fundacja Vis Maior
- Ewa Krawczyk, Fundacja Pomóż Innym
- Katarzyna Krawczyk, Fundacja KSK
- Dr Paweł Kubicki, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
- Dr hab., prof APS Małgorzata Kupisiewicz, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, Instytut Pedagogiki Specjalnej, Zakład Surdopedagogiki
- Piotr Kuźniak, Fundacja Imago
- Lidia Lempart, Stowarzyszenie Rodziców i Przyjaciół Dzieci z Wadą Słuchu ORaToR
- Agnieszka Lewonowska-Banach, Rada ds. Zdrowia Psychicznego przy Ministerstwie Zdrowia
- Filip Loba, Rada Studentów z Niepełnosprawnością Politechniki Łódzkiej; Komisja ds. niepełnosprawności Parlamentu Studentów RP
- Dr Katarzyna Lis, Pełnomocnik Rektora ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu
- Kajetana Maciejska-Roczan, Polski Związek Głuchych
- Marek Mackiewicz, University of Sheffield
- Justyna Mańkowska, Fundacja na Rzecz Rozwoju Audiodeskrypcji KATARYNKA
- Dr hab. Barbara Marcinkowska, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, Instytut Pedagogiki Specjalnej
- Justyna Markitoń, Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Szczecińskiego
- Monika Mazur-Rafał, Fundacja Humanity in Action Polska
- Zenon Michajłowski, Stowarzyszenie IDEA 2000
- Bartosz Mioduszewski, WRZOS Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych
- Mariusz Mituś, Podkarpacki Związek Organizatorów Zakładów Aktywności Zawodowej
- Dariusz Mokosa, Instytut Independent Living – International Team on Wheelchairs
- Tomasz Musielski, Łódzki Sejmik Osób Niepełnosprawnych
- Anna Nowak, Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Młodzieży z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym
- Artur Nowakowski, Stowarzyszenie Verba Veritatis
- Katarzyna Ośmiałowska, Centrum Kształcenia Języka Migowego
- Małgorzata Pacholec, Polski Związek Niewidomych
- Paweł Parus, Stowarzyszenie Klub Kibiców Niepełnosprawnych; Dolnośląska Wojewódzka Społeczna Rada ds. Osób Niepełnosprawnych
- Prof. dr hab. Mirosław Patalon, Akademia Pomorska w Słupsku
- Piotr Pawłowski, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji; Fundacja Integracja
- Mikołaj Piekut, Pełnomocnik Rektora i Kanclerza ds. Osób Niepełnosprawnych Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy
- Dr hab., Prof. UKW Dorota Podgórska-Jachnik, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy; Miejska Społeczna Rada ds. Osób Niepełnosprawnych w Łodzi
- Anna Puławska-Rodzik, Fundacja Eudajmonia
- Małgorzata Radziszewska, Stowarzyszenie Kobiet Niepełnosprawnych One.pl
- Krzysztof Peda, Stowarzyszenie Twoje Nowe Możliwości
- Barbara Planta, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie
- Dr Anna Rdest, Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego
- Dr hab. Marek Rembierz, Uniwersytet Śląski w Katowicach
- Filip Rodzik, Klub Sportowy Skorpion Polkowice
- Dr Katarzyna Roszewska, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Wydział Prawa i Administracji
- Dr Mirosław Rutkowski, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersyteckie Centrum Wsparcia i Rehabilitacji
- Anna Rutz, Fundacja Elektrownia Inspiracji
- Dr Agnieszka Rymsza, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Janusza Korczaka w Warszawie
- Ilona Rzemieniuk, Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom z Ukrytymi Niepełnosprawnościami im. H. Aspergera „NIE-GRZECZNE DZIECI”
- Jolanta Sałaj, Wrocławskie Stowarzyszenie Opieki Nad Dziećmi i Osobami Specjalnej Troski
- Małgorzata Silny, Rada projektu Społeczny Raport Alternatywny
- Prof. dr hab. Krystyna Slany, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Instytut Socjologii
- Katarzyna Skalska, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Zespół ds. Studentów Niepełnosprawnych
- Dr Wojciech Skiba, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Społecznych
- Ewa Sobocińska, Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych w Zduńskiej Woli
- Elżbieta Sowa, Fundacja na Rzecz Niepełnosprawnych Dzieci, Młodzieży i Dorosłych „ZAPEWNIĆ PRZYSZŁOŚĆ”
- Dr Joanna Staręga-Piasek, Instytut Rozwoju Służb Społecznych
- Dr Monika Struck-Peregończyk, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie
- Dr hab., prof. UW Ryszard Szarfenberg, Uniwersytet Warszawski, Instytut Polityki Społecznej; Polski Komitet Europejskiej Sieci Przeciw Ubóstwu
- Magdalena Szarota, Lancaster University; Society for Disability Studies
- Dr Renata Szczepanik, Uniwersytet Łódzki
- Prof. dr hab. Bogdan Szczepankowski, Polska Rada Języka Migowego
- Małgorzata Szumowska, Niewidzialna Wystawa
- Scholastyka Śniegowska, Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego
- Joanna Sztobryn-Giercuszkiewicz, Politechnika Łódzka, Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych
- Prof. dr hab. Bogusław Śliwerski, dr h.c. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
- Piotr Todys, Fundacja TUS
- Beata Tomecka-Nabiałczyk, Stowarzyszenie Niepełnosprawnych Studentów i Absolwentów Uniwersytetu Łódzkiego
- Dr Małgorzata Trojańska, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
- Jakub Waszak, Pełnomocnik ds. niepełnosprawności Parlamentu Studentów Rzeczypospolitej Polskiej
- Aleksander Waszkielewicz, Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego
- Prof. dr hab. Roman Wieruszewski, Polska Akademia Nauk, Instytut Nauk Politycznych, Poznańskie Centrum Praw Człowieka
- Joanna Witkowska, Fundacja Pies Przewodnik
- Aleksandra Włodarczyk, Fundacja Hipoterapia – Na Rzecz Rehabilitacji Dzieci Niepełnosprawnych
- Aleksandra Włodarska vel Głowacka, Polska Fundacja Pomocy Dzieciom Niedosłyszącym – ECHO
- Kinga Wojaczek, Stowarzyszenie Innowacji Społecznych „Ukryty Potencjał”
- Dr Agnieszka Wołowicz-Ruszkowska, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej; Special Interest Research Group on Parents and Parenting with Intellectual Disabilities, IASSIDD.
- Krzysztof Wostal, Polska Fundacja Osób Słabosłyszących
- Anna Woźniak-Szymańska, Koalicja na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością
- Andrzej Wójtowicz, Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie
- Dr hab. inż. arch. Marek Wysocki, Politechnika Gdańska, Centrum Projektowania Uniwersalnego
- Izabela Zabielska, Stowarzyszenie Otwarte Drzwi
- Jacek Zadrożny, Fundacja Vis Maior
- Prof. dr hab. Marzenna Zaorska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk Społecznych, Katedra Pedagogiki Specjalnej
- Adam Zawisny, Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i Osób Zagrożonych Wykluczeniem Społecznym „KOLOMOTYWA”
- Dr Monika Zima-Parjaszewska, Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
- Krystyna Żaryn, SP ZOZ Szpital Bielański, Psychiatryczny Zespół Leczenia Środowiskowego
- Katarzyna Żeglicka, Stowarzyszenie Strefa Wenus z Milo
- Przemysław Żydok, Grupa ON Inclusion 14-20