W Polsce wśród wiodących organizacji pozarządowych zajmujących się tematyką dostępności w kulturze, można wskazać Fundację Kultury bez Barier, Fundację Katarynkę, czy lubelskie Stowarzyszenie „Otwieracz” – a dwie z ostatnich tu wymienionych miały okazję nawiązać współpracę, której owocem była organizacja szkolenia „Zdrowie psychiczne w kulturze”. Wydarzenie odbyło się w biurze Stowarzyszenia „Otwieracz”, 23 lipca, w godzinach od 15:00 – 20:00. Poprowadziła je Justyna Mańkowska-Kaczmarek – pomysłodawczyni i wiceprezeska Fundacji Katarynka, inicjatorka Wrocławskich Standardów Dostępności, autorka bloga „Czuj się dobrze w kulturze”.
Co łączy zdrowie psychiczne z kulturą?
Szkoleniu towarzyszyło tłumaczenie na PJM, w parze tłumaczeniowej Ewelina Lachowska i Łukasz Grzesiuk, którzy na wstępie podkreślili wartość wykonywania pracy tłumacza języka migowego w gabinecie psychologicznym. Głos w tej sprawie zabrała również Marta Edeńska – prezeska Fundacji Głuche Miasto, podkreślając, że sytuacja osób komunikujących się w polskim języku migowym w dostępie do opieki psychologicznej i psychiatrycznej jest niesamowicie trudna, zważając na fakt, że w Polsce jest znikoma liczba terapeutów biegle posługująca się PJM.
Co jednak łączy dobrostan psychiczny z kulturą? Bycie uczestnikiem wydarzeń kulturalnych niesie ze sobą multum dobrodziejstw, np. terapeutyczny charakter oddziaływania, czego przykładem może być arteterapia, muzykoterapia, czy teatroterapia. Jednakże kultura sama w sobie wiąże się również z pewnymi wyzwaniami – zarówno dla jej uczestników, jak i organizatorów. A jednym z nich jest poczucie komfortu psychicznego.
„Dostępność w obszarze widzenia to jest wspieranie odbioru, w obszarze słyszenia – wspieranie komunikacji, a w obszarze zdrowia psychicznego – wspieranie komfortu psychicznego. Tego, że ktoś może się u nas dobrze poczuć i że jakieś miejsce jest dostępne i bezpieczne.” – mówi Justyna Mańkowska-Kaczmarek, trenerka szkolenia.
Kultura na receptę
Ludzie często przychodzą na wydarzenia kulturalne i zdarza się, że to, z czym się mierzą – również z własnymi emocjami – jest dla nich za trudne. A przez to doświadczają negatywnych emocji, które mogą negatywnie skutkować na własne zdrowie psychiczne. „Instytucja skoncentrowana jest na doświadczeniu odbiorcy, na jego emocjach, a my musimy wziąć pod uwagę, co ten odbiorca przeżywa.” – podkreśla prowadząca warsztat. Pracownicy instytucji kultury często nie dysponują odpowiednią wiedzą, aby wesprzeć taką osobę w towarzyszących jej emocjach. Sztuka we wszelakiej formie, ma za zadanie przyciągać odbiorcę. Często wbrew treści, które zawiera. Nie chodzi jednak o to, aby te negatywne treści cenzurować (z uwagi na różne upodobania widzów), a należy nauczyć się radzić sobie z emocjami i wesprzeć w trudnych chwilach.
Za przykład może posłużyć śmierć zwierzęcia w filmie lub bajce, z którą najmłodsi odbiorcy mogą nie być w stanie sobie poradzić i przeżyć tych trudnych emocji. Kolejnym przykładem mogą być triggery kinowe – choć film sam w sobie może nie wpływać emocjonalnie na widza, to pojawiające się podczas reklam sceny, mogą wzbudzać negatywne emocje. Przytoczone przykłady to jedne z tych, które zostały szeroko przeanalizowane podczas szkolenia. Jedną z dobrych praktyk, którą warto wykorzystać we wspomnianych sytuacjach jest np. bilet z możliwością powrotu, który – w przypadku osób ze szczególnymi potrzebami – pozwala na konsumowanie sztuki w swoim własnym tempie i na swoich zasadach. Jest to szczególnie istotne rozwiązanie w przypadku, gdy osoba odwiedzająca doświadcza kryzysu emocjonalnego, czy przeciążenia sensorycznego.
Komfort psychiczny = komfort przestrzenny
W przypadku osób starszych, które uznawane są za grupę odbiorców ze szczególnymi potrzebami, wydarzenia kulturalne, takie jak koncerty, wystawy czy spektakle teatralne mogą mieć działanie neuroprotekcyjne, czyli wspierające funkcje mózgu. Justyna Mańkowska-Kaczmarek podkreśliła, że jest to szczególnie ważne w kontekście osób z demencją. Z wiekiem pogorszeniu ulegają również zmysł słuchu i wzroku, podobnie – demencja może odpowiadać za znaczące zmiany w zakresie widzenia. Stąd tak ważne jest projektowanie uniwersalne w kulturze – dotyczy to zarówno oferty wydarzeń kulturalnych, jak i przestrzeni, w której się odbywają. Zapraszając odbiorcę do swojej instytucji, należy wziąć pod uwagę, że chcą oni czuć się pewnie. Na tę pewność w dużej mierze wpływa komfort przestrzenny, który z kolei przekłada się na komfort psychiczny. Gdy odbiorca ze szczególnymi potrzebami wybiera się w docelowe miejsce wydarzenia, może mieć obawy, związane z dotarciem do danego miejsca czy poruszania się po nim i wskutek tego odczuwa niepewne emocje. Dobrym rozwiązaniem w tym przypadku jest umieszczenie na stronie internetowej naszej instytucji tzw. przedprzewodnika – w formie tekstu i zdjęć, który przybliży odbiorcy możliwe sposoby dotarcia do miejsca, czy oswoi z widokiem przestrzeni już przed rozpoczęciem wydarzenia. Należy pamiętać o tym, aby przedprzewodnik był napisany językiem prostym, zawierał teksty alternatywne, czy vlogi w PJM. Podczas szkolenia podkreślono, że należy również zadbać o komfort psychiczny osób pełniących funkcję asystenta – często są to młodzi wolontariusze, dla których kontakt z osobą z niepełnosprawnością może wzbudzać obawy czy lęk.
Kim są Twoi odbiorcy?
Jeden z bloków warsztatowych dotyczył określenia kim jest nasz „typowy odbiorca” i jakie może mieć potrzeby wynikające z niepełnosprawności lub szczególnych potrzeb. Warto podkreślić, że w gronie uczestników spotkania znaleźli się reprezentanci różnych instytucji i organizacji pozarządowych w obszarze kultury, o bardzo zróżnicowanym profilu działań. W kontekście zdrowia psychicznego podkreślono, że teatr jest miejscem formacji grup sojuszniczych w różnym wieku, o odmiennych potrzebach i w różnych sytuacjach życiowych, np. przechodzące trudny etap życia przez hejt w szkole, w efekcie czego doświadczają kryzysu zdrowia psychicznego, a nawet zmagają się z depresją. Ważnym aspektem było odniesienie do osób zamieszkujących Domy Pomocy Społecznej, nieustannie potrzebujące wsparcia, w tym – również – psychicznego. Zwrócono także uwagę na potrzeby osób neuroróżnorodnych oraz LGBTQ+ i ich uczestnictwie w życiu kulturalnym. Znaczącą kwestią było również podkreślenie roli, jaką pełni komfort psychiczny, związany z cielesnością. Jest to o tyle ważne szczególnie podczas pracy z osobami z niepełnosprawnościami, np. gdy sytuacja wymaga od nas kontaktu fizycznego – w kontekście komunikacji – podczas pracy warsztatowej z osobami niewidomymi, czy też w pracy fizjoterapeuty z pacjentem. Skutecznym narzędziem zwiększającym komfort psychiczny odbiorcy będzie tutaj zatem szczegółowe opisanie tego, jak należy wykonać dane ćwiczenie, aby granica komfortu związanego z cielesnością nie została zatarta, co wpłynie na poczucie bezpieczeństwa.
Galeria zdjęć
Tekst i foto: Klaudia Kopciowska
Materiał powstał w ramach projektu „Wzmacniamy aktywność”
realizowanego w okresie 01.01.2025 r. – 29.02.2028 r.
przez Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki
Zadanie publiczne jest dofinansowane ze środków PFRON
UWAGA: Pobieranie, kopiowanie i jakiekolwiek inne wykorzystanie treści dostępnych w powyższym materiale wymaga pisemnej zgody LFOON – SW będącego właścicielem serwisu www.niepelnosprawnilublin.pl.