8 lipca 2025 r. w przestrzeni Urban Lab Lublin gościli reprezentanci warszawskich instytucji: Biura Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Ramię w ramię poprowadzili warsztaty, których ideą było przybliżenie uczestnikom spotkania ich praw wynikających z niepełnosprawności i szczególnych potrzeb. Omówiono narzędzia do zapewnienia dostępności, jakimi są: wniosek o zapewnienie dostępności oraz skarga na jej brak w podmiotach publicznych. Reprezentantką RPO była Angelika Greniuk, a przedstawicielem PFRON – Kamil Gąsowski.
Spotkanie zainicjowała Marta Edeńska – prezeska Fundacji Głuche Miasto, która była współorganizatorem tego wydarzenia. Z uwagi na fakt, że działania Fundacji skupiają się wokół organizowania wydarzeń dostępnych dla społeczności osób g/Głuchych i słabosłyszących, beneficjentami warsztatów były osoby z niepełnosprawnością słuchu. Niemniej jednak wydarzenia organizowane przez „Głuche Miasto” mają na celu integrować społeczność osób niesłyszących ze środowiskiem osób słyszących, toteż wśród uczestników spotkania uczestniczyły zarówno osoby z innymi niepełnosprawnościami, ich sojusznicy, jak i rodzice dzieci z niepełnosprawnościami. Wśród gości spotkania byli również reprezentanci lubelskich organizacji – Lubelskiego Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki, czy Fundacji Pomoc daje Moc. To znak, że wszyscy razem możemy tworzyć silny sojusz, dążący do realnej poprawy dostępności miasta Lublin. Spotkanie było tłumaczone na Polski Język Migowy (PJM) przez Jolantę Gromadę i Łukasza Grzesiuka. Ze strony Fundacji Głuche Miasto na czas trwania wydarzenia została zapewniona również pętla indukcyjna, wypożyczona dzięki uprzejmości Stowarzyszenia „Otwieracz”. Spotkanie było wzbogacone o napisy w języku polskim, które ułatwiły odbiór treści osobom słabosłyszącym i niesłyszącym.
Czy dostępność jest dla nas dostępna?
Choć zapewnienie możliwości udziału w życiu publicznym i codziennym osobom ze szczególnymi potrzebami, jest uregulowane w Ustawie z dn. 19 lipca 2019 r., oraz w Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, w rzeczywistości dla wielu ludzi – brak dostępności – to wciąż norma. Aby móc pójść ku zmianie, przede wszystkim należy zmienić tok myślenia o dostępności, jak i samych Osobach z Niepełnosprawnością (OzN) przez pryzmat ich możliwości, a nie braku samodzielności. Dostępność to nie żaden przywilej, żaden akt hojności, to po prostu prawo, prawo, do którego warto dążyć – bez strachu i oporu. Prowadzący warsztaty – Kamil Gąsowski, podkreślił, że dostępność zaczyna się od wrażliwości i empatii wobec drugiej osoby. Jak mogłoby się wydawać, dostępność jest w zasięgu wielu użytkowników, niemniej jednak w sytuacjach, gdy jej zabraknie, wymaga zastosowania pewnych narzędzi.
Zapewnij dostępność sobie, a zapewnisz ją innym
Aby nam – jako społeczeństwu – wspólnie żyło się lepiej, niezbędna jest współpraca i integracja. Dotyczy to nie tylko naszego życia w lokalnych grupach i społecznościach, ale również – ogółu społeczeństwa. Gdy dostępności brakuje – musimy szukać jej sami. Samodzielnie zatrudniamy tłumacza PJM i udajemy się z nim do lekarza, czy wybieramy asystenta, który potowarzyszy nam w drodze do urzędu, by załatwić ważne sprawy. Ale! Teraz możesz obejść to w inny sposób. Możesz złożyć do podmiotu publicznego (instytucje kultury, urzędy, szpitale) wniosek o zapewnienie dostępności. Pamiętaj – wniosek składasz bezpośrednio do organu, do którego planujesz wybrać się z wizytą. Co powinien zawierać taki wniosek? Dzięki materiałom filmowym uczestnicy mieli okazję zapoznać się z praktycznymi informacjami, dzięki którym istnieje możliwość zapewnienia tłumaczenia na PJM w podmiotach publicznych. Ku zaskoczeniu niektórych uczestników – film był jedynie w PJM. Ta sytuacja była nieco odwrotna do tego jak wygląda to w codziennym życiu, bo gdy brakuje dostępności, to zazwyczaj osoby niesłyszące nie rozumieją przekazu, tu jednak osoby słyszące musiały prosić tłumacza o pomoc.
Dwa narzędzia, jedno rozwiązanie
Składając wniosek lub skargę, przede wszystkim należy pamiętać, że nie zastraszamy podmiotu publicznego, ale wskazujemy, że bez zapewnienia dostępności nie jesteśmy w stanie być w pełni samodzielni i niezależni, załatwiając swoją sprawę. Jaki może być powód złożenia wniosku? W przypadku osoby g/Głuchej, np. problem z komunikacją w miejscu pracy, z przełożonymi czy współpracownikami, wówczas składamy wniosek o zapewnienie tłumacza PJM. W jaki sposób złożyć taki wniosek?
- Zidentyfikuj barierę: opisz, co utrudnia Ci dostęp do podmiotu publicznego lub jego usług.
- Sporządź wniosek: podaj dane kontaktowe, opisz barierę, wskaż preferowaną formę kontaktu i sposób zapewnienia dostępności.
- Złóż wniosek: osobiście, listownie, mailowo, telefonicznie lub jako vlog w PJM.
- Czekaj na odpowiedź: podmiot ma 14 dni na udzielenie odpowiedzi i zapewnienie dostępności. Jeśli to niemożliwe, musi Cię o tym poinformować.
- Brak odpowiedzi lub brak działań: złóż skargę do Prezesa PFRON w ciągu 30 dni lub zgłoś sprawę lub wniosek do RPO.
Jak złożyć skargę do PFRON?
- Nie ma jednego formularza – forma jest dowolna: pisemna, elektroniczna, nagranie PJM.
- W skardze należy podać dane osoby składającej skargę, dane podmiotu, którego dotyczy, opisać problem i dołączyć dokumenty stanowiące w sprawie.
- Skargę podpisujemy imiennie (również podpisem elektronicznym).
g/Głusi i ich (nie)codzienne wyznania…
…a może raczej wyzwania? Tematyka warsztatów przewijała się wokół dostępności instytucji publicznych, stąd nie mogło zabraknąć poruszenia tematu o dostępności (a raczej jej braku) w placówkach służby zdrowia. Niewiele osób w społeczeństwie zdaje sobie sprawę z tego, z czym na co dzień mierzą się osoby niesłyszące, szczególnie te, które komunikują się wyłącznie w PJM. Wyobraźmy sobie sytuację, gdy potrzebujemy pilnej interwencji medycznej – dla siebie, bądź swojego dziecka. Co wtedy? Osoba g/Głucha zostaje pozostawiona sama sobie, ponieważ szpital nie zapewnia dostępu do usług tłumacza PJM. Mimo że jest to uregulowane prawnie. Wśród uczestników warsztatów nastąpiły szczere wyzwania i refleksje – podzielili się tym, że podczas wizyt w placówkach medycznych towarzyszą im nieprzyjemne uczucia związane z obawami o komunikację z personelem medycznym.
„Poczuliśmy zniesmaczenie, brak szacunku do Głuchych”
Gdy uczestnicy spotkania nabyli już teoretyczną wiedzę z zakresu składania wniosków i skarg na brak zapewnienia dostępności, przystąpili do części praktycznej – czyli składania wniosków w ich ojczystym języku – PJM. Za wybrany przykład posłużył niesłyszący Pan Michał – który chciał wyrobić sobie nowy paszport. Musiał zatem zgłosić wniosek o zapewnienie dostępności do Dyrektora Urzędu Wojewódzkiego o zapewnienie tłumacza PJM. Pan Michał w późniejszym czasie otrzymał jednak dostępność alternatywną i podczas załatwiania sprawy w urzędzie, pracownicy komunikowali się z nim za pomocą pisma. Z ust prowadzących padło ważne zdanie, że nie musimy godzić się na dostępność alternatywną, bo to my wiemy co jest dla nas najlepsze i w jaki sposób chcemy się komunikować. Co należy zrobić w sytuacji, w której znalazł się ów Pan Michał? Oczywiście – zgłosić sprawę do RPO. Uczestnicy spotkania chętnie dzielili się swoimi osobistymi doświadczeniami, gdy podczas wizyt lekarskich, personel próbował komunikować się z pacjentem Głuchym za pomocą pisma. Uczestniczące osoby w spotkaniu wyznały, że w takich sytuacjach odczuwają duży stres i dyskomfort, ponieważ niezbyt dobrze znają język polski w piśmie. Te sytuacja to niestety smutna codzienność wśród osób Głuchych. Postawiony został jasno wniosek: dostępność alternatywna nie wystarczy. W kontekście służby zdrowia, ważnym aspektem, który został poruszony było podkreślenie, że w Lublinie jest tylko jeden szpital dziecięcy – często są tam przyjmowani mali pacjenci niesłyszący z całego województwa, a nawet z innych miast w Polsce, dlatego dobrym rozwiązaniem byłoby zatrudnienie w tym miejscu tłumacza PJM na stałe.
Prawo do dostępności – bez barier, bez wyjątków
Po części warsztatowej nastąpiły refleksje na temat całokształtu warsztatów. Głos zabrała Alicja Jankiewicz, podkreślając, że dostępność to prawo i należy z niego w pełni korzystać. Prowadząca warsztaty – Angelika Greniuk wyraziła nadzieję, że po przeprowadzonych warsztatach być może niektórzy staną się sojusznikami w swojej lokalnej społeczności i otoczeniu, dzieląc się zdobytą wiedzą z innymi. Dla niektórych uczestników warsztatów spotkanie okazało się być impulsem do działania – padły pytania czy w danej sytuacji powinno się złożyć wniosek o zapewnienie dostępności w placówce medycznej – np. w sytuacji, gdy trafimy na SOR lub w nagłym przypadku do szpitala wraz z dzieckiem. Uczestnicy podziękowali organizatorom wydarzenia, podkreślając, że nie zdawali sobie sprawy z możliwości składania wniosków i skarg: „To wydarzenie było potrzebne”. Na zakończenie głos ponownie zabrała prezeska Fundacji Głuche Miasto, dziękując za obecność na spotkaniu i wręczając uczestnikom wydarzenia certyfikaty uczestnictwa.
Galeria zdjęć
Tekst i foto: Klaudia Kopciowska
Materiał powstał w ramach projektu „Wzmacniamy aktywność”
realizowanego w okresie 01.01.2025 r. – 29.02.2028 r.
przez Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki
Zadanie publiczne jest dofinansowane ze środków PFRON
UWAGA: Pobieranie, kopiowanie i jakiekolwiek inne wykorzystanie treści dostępnych w powyższym materiale wymaga pisemnej zgody LFOON – SW będącego właścicielem serwisu www.niepelnosprawnilublin.pl.