W piątek, 22 listopada 2024 r. w Sali Teatralnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego odbyła się konferencja naukowo-szkoleniowa „Kręgi Wsparcia – Warsztaty Terapii Zajęciowej miejscem rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz tworzenia modelu bezpiecznej przyszłości dla osób z niepełnosprawnością indywidualną”.
Wydarzenie współorganizowali: Fundacja Teatroterapia Lubelska oraz Pracownia Interdyscyplinarna Kontekstów Psychologii Rehabilitacji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Uczestnikom udostępniono kod QR umożliwiający pobranie materiałów edukacyjnych, dotyczących Kręgów Wsparcia. Na stoisku rejestracyjnym można było także pobrać materiały promujące Biuletyn niepelnosprawnilublin.pl oraz Centrum Informacyjno-Poradnicze Osób Niepełnosprawnych, prowadzone przez Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki.
Powitanie
Uczestników przywitali: Pan dr hab. Wojciech Otrębski, prof. KUL oraz Pani Maria Pietrusza-Budzyńska, Prezydent Fundacji Teatroterapia Lubelska oraz Prezes Zarządu Polskiego Forum Warsztatów Terapii Zajęciowej.
Prowadzący już na wstępie podkreślili znaczenie Kręgów Wsparcia oraz rehabilitacji społecznej i zawodowej dla osób z niepełnosprawnością intelektualną.
Pani Maria nawiązała do swojej obecności na konferencji zorganizowanej przez Polskie Stowarzyszenie Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną w dniu 18 marca 2024 r. w Senacie RP, która zainspirowała ją do organizacji lubelskiego spotkania na temat roli Kręgów Wsparcia w życiu osób z niepełnosprawnościami. Podkreśliła, że jest zwolenniczką modelu Kręgów Wsparcia, co wynika z jej wieloletniego doświadczenia współpracy w kręgu teatralnym, liczącym 35 osób.
Pan Wojciech natomiast, nawiązał do Konferencji “Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ) elementem współczesnej rehabilitacji kompleksowej – refleksja ich uczestników i ekspertów”, która odbyła się na KUL rok wcześniej. Wówczas jej uczestnicy zastanawiali się w jakim zakresie w Warsztatach Terapii Zajęciowej można realizować rehabilitację społeczną i zawodową osób z niepełnosprawnością.
Podczas powitania podkreślono, że “realizując Kręgi Wsparcia nie musimy tworzyć procedur – musimy się tylko przyjaźnić!”. I właśnie pytanie o przyjaźń skierowano do publiczności, zgromadzonej na widowni. Zachęcono do zastanowienia się nad tym, ilu mają przyjaciół, na których mogą liczyć, gdyż to właśnie przyjaźń jest fundamentem do zrozumienia i budowania Kręgów Wsparcia.
Wykłady plenarne - Kręgi Wsparcia - aspekty formalne i praktyczne (perspektywa szkocka i polska)
Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że kolejność następujących po sobie wykładów, ułożona została nieprzypadkowo. Zbudowały one logiczną całość, mającą zachęcić uczestników do zainteresowania się ideą Kręgów Wsparcia.
Denis Rolly - Kręgi wsparcia - model szkocki
Jako pierwszy wystąpił Pan Denis Rolly ze Szkocji, który opowiedział o swoich doświadczeniach w ‘zamykaniu’ instytucji opieki społecznej, poprzez wspieranie osób z niepełnosprawnością i ich reintegrację ze społecznością lokalną. Jego prezentacja była poparta licznymi przykładami działań na rzecz wspólnot lokalnych. Podkreślił On, że relacje są kluczowe dla budowania życia społecznego a istotą Kręgów Wsparcia jest ich naturalność, niewidzialność i dyskrecja, co czyni je przeciwieństwem instytucjonalizacji.
Swoje przemówienie zakończył refleksją, że wsparcie oparte na relacjach zawsze przewyższa rozwiązania systemowe, które często pomijają indywidualne potrzeby jednostki.
Krzysztof Kurowski - Dokąd zmierzamy z procesem deinstytucjonalizacji w Polsce - szanse i wyzwania
Pan Krzysztof Kurowski z Instytutu Niezależnego Życia odniósł się do procesu deinstytucjonalizacji w Polsce. Zwrócił uwagę na problemy z wdrażaniem i realizacją Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, wskazując na bariery strukturalne, takie jak brak osobistego asystenta czy niedostosowane formy wsparcia. Prelegent podkreślił konieczność przejścia od instytucji – do wsparcia indywidualnego, ze względu na powolne tempo zmian i wzrost liczby instytucji opieki społecznej.
Wystąpienie miało wymiar naukowy oraz praktyczny, uwzględniający konieczność przeprowadzenia reform systemowych w celu poprawy jakości życia osób z niepełnosprawnościami.
dr Monika Zima-Parjaszewska - Model Kręgów Wsparcia - praktyczna realizacja Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami
Pani dr Monika Zima-Parjaszewska, Prezes Zarządu Głównego Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną poruszyła kluczowe kwestie, dotyczące niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami. Wystąpienie obfitowało w osobiste doświadczenia, refleksje oraz przemyślenia na temat wyzwań, z jakimi mierzą się osoby z niepełnosprawnościami oraz ich rodziny.
Prelegentka podkreśliła znaczenie niezależności w życiu osób z niepełnosprawnościami, wskazując, że każdy ma prawo do podejmowania decyzji dotyczących własnego życia, począwszy od tak elementarnych, jak ubiór czy wybór posiłku. Zwróciła uwagę na znaczenie możliwości planowania harmonogramu dnia, czy wakacji, ponieważ są to kluczowe aspekty samodzielności. Niezależne życie to nie tylko kwestia fizycznej przestrzeni, ale także emocjonalnego wsparcia i akceptacji. Niezależne życie to nie tylko prawo do wyboru, ale także do życia w społeczności lokalnej, relacji międzyludzkich i wsparcia ze strony rodziny oraz instytucji. Życie w izolacji to wynik braku odpowiednich rozwiązań i wsparcia.
W dalszej części wystąpienia omówione zostały najistotniejsze elementy Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami. Szczególnie podkreślono, że prawa osób z niepełnosprawnościami powinny być wdrażane w praktyce! Powolne zmiany w społeczeństwie oraz w przepisach prawnych, wciąż nie zapewniają odpowiedniego wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami. W Polsce osoby z niepełnosprawnościami nadal postrzegane są przez pryzmat orzeczeń, co nierzadko skutkuje ograniczeniem dalszych możliwości, np. orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy.
Na koniec słuchacze zostali zachęceni do refleksji nad tym, w jaki sposób każdy z nas może przyczynić się do poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnościami. Kluczowe jest zauważenie potencjału i wspieranie w dążeniu do niezależności. Aby osoby z niepełnosprawnościami mogły żyć pełnią życia i podejmować własne decyzje, niezbędna jest społeczna zmiana sposobu myślenia o nich.
Katarzyna Świeczkowska - Model Kręgów Wsparcia - Kierunek Deinstytucjonalizacja
Jako ostatnia w sesji wykładów plenarnych wystąpiła Pani Katarzyna Świeczkowska, której prezentacja stała się doskonałym podsumowaniem wcześniejszych wystąpień, szczególnie w kontekście Kręgów Wsparcia.
Prelegentka wskazała, że inspiracją do wprowadzenia tego modelu w Polsce jest kanadyjska organizacja Planned Lifetime Advocacy Network (PLAN), łącząca rodziców dorosłych osób z niepełnosprawnościami. Poszukiwali oni odpowiedzi na fundamentalne pytanie: co stanie się z ich dziećmi, gdy jako rodzice, nie będą już mogli się nimi opiekować? Tak narodził się pomysł Kręgów Wsparcia, czyli sieci osób, które mogą zapewnić bezpieczeństwo i opiekę po śmierci rodziców.
W Polsce model Kręgów Wsparcia został ‘zaadoptowany’, w odpowiedzi na nasze specyficzne potrzeby i realia kulturowe. Pani Świeczkowska zaprezentowała zastrzeżony logotyp polskiego modelu – aby móc się nim posługiwać, należy spełnić określone warunki, świadczące o wdrożeniu i stosowaniu zasad Kręgów Wsparcia.
Ważnym punktem w prezentacji było przedstawienie czterech kluczowych elementów, stanowiących fundament polskiego modelu. Pierwszym z nich jest osoba, znajdująca się w centrum. Oznacza to, że osoba nie jest postrzegana jedynie przez pryzmat swojej niepełnosprawności, ale przede wszystkim jako pełnoprawny człowiek, posiada swoje talenty, marzenia, rodzinę i przyjaciół. Przykładem tego podejścia był opis pana Krzysztofa, uczestnika Warsztatu Terapii Zajęciowej, który opowiadał o sobie, swoich umiejętnościach, marzeniach i potrzebach. Pokazano, że choć pan Krzysztof ma niepełnosprawność intelektualną, jest również człowiekiem pełnym pasji i planów na przyszłość.
Drugim ważnym elementem jest rozwój. Każda osoba, niezależnie od stopnia niepełnosprawności, ma prawo do nauki, odkrywania nowych umiejętności i zmiany w swoim życiu.
Trzeci element to włączenie – osoba z niepełnosprawnością powinna być częścią społeczności, czuć się potrzebna, wiedzieć, że ma miejsce w społeczeństwie, czy to w rodzinie, w pracy, czy w różnych lokalnych aktywnościach. Prelegentka podkreśliła, że każdy z nas powinien się czuć częścią większej całości.
Na końcu, czwartym kluczowym elementem jest samostanowienie – prawo do podejmowania decyzji o własnym życiu. Jak wskazano, każda osoba ma prawo wyboru, co chce zrobić w danym dniu, o czym marzy, jak chce wyglądać. To prawo do wyboru jest fundamentalne dla niezależności.
Wykładowczyni podkreśliła również, jak ważne jest zrozumienie osoby jako całości. Kiedy zapytamy o kogoś, kto ma niepełnosprawność, powinniśmy nie tylko mówić o jego niepełnosprawności, ale także pytać o życie, pasje, marzenia, a także o jego tożsamość, jako człowieka. Odwołanie do znanej frazy z filmu pt. “Avatar“: “Widzę cię”, wyraża głębokie uznanie dla drugiego człowieka i jego wyjątkowości. W kontekście kręgów wsparcia chodzi o to, aby zobaczyć osobę taką, jaka jest – z jej marzeniami i aspiracjami.
Poprzez przykład pana Krzysztofa – który mówił o swoich marzeniach, o kolekcjonowaniu modeli samochodowych czy decydowaniu, co zje na obiad – pokazano, jak ważne jest, by osoby z niepełnosprawnościami miały możliwość samodzielnego podejmowania decyzji, nawet jeśli nie zawsze są w stanie to zrobić bez pomocy. Innym przykładem była sytuacja, w której zatroskani rodzice, próbują zadecydować za swoje dzieci. Warto pamiętać, że wsparcie w podejmowaniu decyzji jest kluczowe, by pomóc osobom z niepełnosprawnościami w realizacji ich prawa do wyboru.
Na zakończenie, ponownie wskazano przykład pana Krzysztofa, który po śmierci rodziców stanął przed trudnym wyborem, dotyczącym miejsca zamieszkania. Choć siostra chciała przenieść Go do domu pomocy społecznej, pan Krzysztof miał inne plany – pragnął mieszkać w mieszkaniu wspomaganym, wśród innych osób z niepełnosprawnościami. Ta sytuacja pokazała, że ważne jest nie tylko zrozumienie, potrzeb osoby, ale także umożliwienie jej realizacji własnych planów życiowych.
Prezentacja zakończyła się przypomnieniem, że każdy ma prawo do decydowania o swoim życiu, a naszą rolą jest nie tylko dawać wsparcie, ale i tworzyć przestrzeń dla ich samodzielnych wyborów, niezależnie od stopnia i rodzaju niepełnosprawności.
Panel: Model lubelski praktycznej realizacji Kręgów wsparcia
W panelu wzięło udział piętnastu uczestników Warsztatów Terapii Zajęciowej, którzy dzień wcześniej uczestniczyli w warsztatach praktycznych self-adwokatów.
Uczestnicy odpowiadali na pytania, dotyczące posiadania w swoim kręgu osób, na których mogą polegać w różnych sytuacjach życia codziennego oraz sytuacjach granicznych.Udzielone odpowiedzi ukazały, jak ważne jest posiadanie wsparcia w trudnych momentach oraz jak – sama świadomość jego posiadania – wpływa na poczucie bezpieczeństwa i niezależności. Uczestnicy wskazali, że mają w swoim otoczeniu osoby, na które mogą liczyć, co jest kluczowe dla ich funkcjonowania i pełnienia ról społecznych.
Panel był także doskonałym studium samodzielności i umiejętności samodecydowania, dał przy tym świadectwo nakładu pracy terapeutycznej, która przynosi wymierne efekty. Uczestnictwo w WTZ nie tylko rozwija umiejętności życiowe, ale także wzmacnia poczucie własnej wartości i pewności siebie. Dzięki temu osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogą lepiej radzić sobie w codziennych sytuacjach, a także w momentach kryzysowych.
Można powiedzieć, że Warsztaty Terapii Zajęciowej odgrywają kluczową rolę w życiu uczestników, mają wpływ na ich samodzielność i umiejętność podejmowania decyzji. To miejsce, gdzie mogą rozwijać swoje umiejętności, nawiązywać relacje, uczyć się, podejmować decyzje. To zdecydowanie miejsce rehabilitacji społecznej i zawodowej.
Panel ekspercki: Instytucjonalne i nieinstytucjonalne wsparcie praktycznej realizacji Kręgów wsparcia
Dyskusję moderował Pan dr hab. Wojciech Otrębski, prof. KUL.
W panelu udział wzięli: Pani Małgorzata Paprota, Dyrektor Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Pani Małgorzata Wiktorzak, Psycholog w Mieszkaniach Treningowych przy Domu Pomocy Społecznej im. Św. Jana Pawła II w Lublinie, Pani Joanna Olszewska, Dyrektor Wydziału ds. Osób Niepełnosprawnych Urzędu Miasta Lublin, Pani Agnieszka Żyta, profesor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Pani Iwona Kędziera, Specjalista ds. Sieciowania w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej w Lublinie, Pani Marzena Słotwińska-Kanar z Miejskiego Urzędu Pracy w Lublinie, Pan Kamil Kabasiński ze Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym “Krok za Krokiem” w Zamościu, który przybył wraz z Panami: Bartłomiejem Nowosadowskim oraz Mateuszem Pawelcem.
W tej części wskazano, że udział instytucjonalnych form wsparcia jest niezbędny do realizacji oddolnych, nieformalnych działań, dotyczących Kręgów Wsparcia. Jest też niezbędny w procesie budowania przyjacielskich relacji z otoczeniem, w którym żyje osoba z niepełnosprawnością i powinien wspomagać osobę w realizacji jej marzeń i wizji własnego życia. Każdy z panelistów krótko przedstawił możliwości udzielania wsparcia przez reprezentowane instytucje i otwartości na nawiązywanie wzajemnej współpracy. Istotnym głosem były wypowiedzi Panów Bartłomieja i Mateusza, którzy przedstawili swój punkt widzenia, jako uczestników certyfikowanej placówki Kręgów Wsparcia.
Podsumowanie
Kręgi Wsparcia to projekt zpoczątkowany w 2021 roku. Ma na celu wypracowanie środowiskowego systemu wsparcia dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną w przypadku braku rodziny czy opiekunów. Projekt stanowi odpowiedź na potrzebę deinstytucjonalizacji i społecznego włączenia osób z niepełnosprawnością intelektualną i ich rodzin. Jest nowoczesny, zgodny z Konwencją ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami i niezbędny z perspektywy wyzwań polityki społecznej.
Konferencja stała się przestrzenią dialogu osób, dla których wartości takie jak: godność, niezależność i marzenia osób z niepełnosprawnością są priorytetem. Przytoczone historie osób z niepełnosprawnością, walczących o własne życie – zgodne z własnymi marzeniami i wyobrażeniami – to bardzo potrzebny głos, w myśl zasady: “nic o nas, bez nas”.
Prelegenci, odwołując się do doświadczeń międzynarodowych i polskich wskazali, że każdy, niezależnie od stopnia niepełnosprawności ma prawo do bycia zauważonym, akceptowanym i wspieranym. Kręgi Wsparcia to nie system, ale inni ludzie gotowi pomóc: rodziny, przyjaciele, terapeuci – wszyscy, którzy wierzą, że życie w pełni jest możliwe, niezależnie od trudności; że jest to prawo, a nie przywilej.
Podczas dyskusji wyraźnie wybrzmiało także, jak wielką wartość ma współpraca i otwartość na potrzeby drugiego człowieka. Warsztaty Terapii Zajęciowej są symbolem miejsca, gdzie buduje się umiejętności, odwagę, marzenia, zyskuje niezależność i wybiera swoją drogę.
Och… i najważniejsze – zyskuje się Przyjaciół!
Galeria zdjęć
Tekst i foto: Wiktoria Kwiecień